KRS: 0000870180
Od początków istnienia kina, poprzez złotą erę Hollywood, aż do teraz, kryminały prowadziły nierówną grę z innymi gatunkami. Mimo tego, że często były to krwawe, osobliwe czy smutne historie, to nie zmniejszało to grona ich odbiorców. Nie dziwi fakt, że oprócz zagadek, w których detektyw, zwykle przesadzający z alkoholem, ściga odrażającego mordercę, pojawiają się też historie zaginięć. Poszukiwania młodych, pięknych kobiet, czy niewinnych dzieci. Na początku jednak należy zastanowić się, dlaczego tematyka zaginięć tak bardzo ludzi fascynuje?
Za pierwszą opowieść kryminalną uznaje się Morderstwo przy Rue Morgue Edgara Alana Poe z 1841. Utwór ten uznaje się za wstęp do trwającej do dziś tradycji kryminału. Poe przetarł szlak i otworzył furtkę dla późniejszych pisarzy, takich jak Artur Conan Doyle i Agatha Criste.
Zastanawiając się nad powodem, dlaczego to kryminały są tak bardzo popularne musimy zwrócić uwagę na kilka rzeczy.
Po pierwsze, stanowią pewien kontrast między horrorami które dla niektórych bywają zbyt straszne i powieścią obyczajową czy romansem które innym wydają się nudne lub trywialne i w przeciwieństwie do powieści fantasy są osadzone w prawdziwym świecie.
Po drugie, w pewnym stopniu oddziałują na nasze myślenie logiczne. Ponieważ czytelnik razem z bohaterami próbuje rozwiązać zagadkę i zmusza mózg do aktywnego myślenia. Chociaż tutaj należy się zatrzymać i wziąć pod uwagę, że nie tylko uwielbiamy fikcyjne historie kryminalne. Z takim samym zapałem czytamy te bazujące na faktach.
Schodząc jeszcze głębiej w temat musimy zrozumieć, dlaczego ludzie oprócz fikcji lubują się także w prawdziwych historiach. Akurat odpowiedź na to pytanie jest dość prosta. Otóż wiąże się to z możliwością zetknięcia się z tą złą stroną człowieka oraz drzemiącą w każdym z nas potrzebą sprawiedliwości. Dlatego oglądanie na ekranie jak morderca zostaje złapany daje nam satysfakcję. A zwłaszcza powinna dawać ją kobietom.
Według badań z 2010 roku z Uniwersytetu Illinois (Vicary i Fraley, 2010), true crime jest wyjątkowo popularne wśród kobiet. Próbą wytłumaczenia tego jest hipoteza, jakoby w kobiecie miał występować naturalny lęk przed byciem ofiarą. To natomiast może się wiązać z ewolucją.
Już od czasów życia w jaskiniach kobiety były postrzegane jako te bardziej narażone na ataki, słabsze od mężczyzny. Możliwe, że właśnie przez te pozostawione po przodkach lęki, kobiety uwielbiają dokumenty true crime.
Możemy przyjąć, że oglądanie dokumentów, seriali, true crime sprawia, że czujemy większą kontrolę a to prowadzi do zmniejszenia lęku. Kolejnym aspektem jest to, że dzięki nim nasza wiedza się powiększa, możemy stać się bardziej ostrożni i zwracać uwagę na różne rzeczy a to wiąże się z posiadaniem świadomości zagrożenia. Tłumacząc prosto – jeśli ktoś z nas obejrzy dokument na temat kobiety zamordowanej, gdy samotnie wracała wieczorem przez park, możliwe że mając to w pamięci wybierzemy inną drogę, tak na wszelki wypadek.
Wiedząc już skąd może brać się popularność tego typu filmów i książek, powinniśmy wreszcie odpowiedź na pytanie, kto najczęściej zaginie w filmie.
Biorąc pod uwagę kilka internetowych rankingów, takich jak: The Essential Missing Person Movies, 7 Greatest Missing Persons Mystery Movies of All Time, Twenty-One of our Favorite Films About Missing Persons, uznaje się, że jedne z najbardziej lubianych i znanych filmów opierającej się na zaginięciu bohatera to te w których szukamy kobiety a na drugim miejscu dziecka. Zauważamy to w Pikniku pod wiszącą skałą, Starszej Pani znika, Zniknięciu, Bunny Lake zagineła, Dziewczynie z tatuażem, Zaginionej dziewczynie, czy Przygodzie. Oprócz bycia kobietą, bohaterki powyższych filmów łączy w większości jeszcze jedna cecha. Wszystkie, oprócz zaginionej z filmu Hitchcocka, są młode i piękne. Dziewczęta z Pikniku… mają kilkanaście lat, tak samo jak zaginiona z Dziewczyny z tatuażem. Amy z Zaginionej dziewczyny ma niespełna 30 lat.
Dlaczego akurat je wybrano? Żeby to zrozumieć musimy wrócić do prawdziwego życia i poznać missing white woman syndrome.
Na początku jednak mały przegląd prasy. W rankingach takich jak: 15 of the best-known unsolved missing person cases in history, The top 10 most compelling missing persons cases before Gabby Petito, 11 Mysterious Disappearances That Are Still Keeping Investigators Up At Night zauważamy, że to zaginięcia kobiet uznaje się za te najsłynniejsze. Na przykład sprawa Natalii Holloway czy Tary Callico albo dzieci – zaginięcie Madeleine McCann. Też na naszym Polskim podwórku możemy wspomnieć o sprawie Iwony Wieczorek. Pokazuje nam to dość prostą korelację w filmie najchętniej oglądamy zaginione kobiety. To sprawy, w których ofiarą pada kobieta w realnym życiu będą bardziej zapamiętane. To nasze ofiary idealne. A łączy się to z missing white woman syndrome.
Dosłownie syndrom zaginionej białej kobiety odnosi się do zauważalnej w mediach fascynacji sprawami kryminalnymi, w których to ofiarą była młoda biała kobieta a przy tym ignorowaniem innych spraw. Powód występowania tego syndromu tłumaczy się tym kogo uznajemy za osobę atrakcyjną/piękną. Gdy dowiadujemy się o śmierci młodej kobiety jest nam smutno, ponieważ czujemy pewną niesprawiedliwość. Dziewczyna była młoda i piękna, jej życie nie powinno tak szybko się skończyć. Działa tu między innymi efekt aureoli (tendencja do automatycznego, pozytywnego, przypisywania cech osobowościowych na podstawie pierwszego wrażenia).
Kolejną rzeczą jest to, że świat od niepamiętnych czasów lubował się w śmierci młodej kobiety. Nie tylko można przytoczyć tu Poe, ale nawet i Szekspira. To znowu może prowadzić do ugruntowanego w kulturze od niepamiętnych czasów seksizmu. W tym kontekście możemy jako widzowie czuć wewnętrzną chęć i przeświadczenie, że my bylibyśmy wstanie tą kobietę uratować i obronić. Ona przecież była bezbronna i taka piękna. Była damą w opałach, tym typem postaci, którą od najmłodszych lat wpajał nam Disney. Jakkolwiek rozumieć missing white women syndrome, to jest jednak próba odpowiedzi na pytanie, dlaczego idąc do kina na film kryminalny, w prawie 90% przypadków zaginioną będzie kobieta albo dziecko.
Dziecko nie zaginie w filmie tak często, jak młoda i piękna kobieta. W porównaniu do mężczyzn i osób starszych jesteśmy jednak w stanie znaleźć taki przykład. Dzieci, które z natury są bezbronne, niewinne oddziałują na nas ogromnie. Po pierwsze możemy poczuć przypływ uczuć rodzicielskich, gdyż dziecko będzie nam przypominać nasze własne. Co więcej, właśnie przez jego niewinność, krzywda dziecka będzie wywoływać w nas emocje. A to będzie oddziaływać na zainteresowanie filmem i przełoży się na jego recenzję. To wszystko wiąże się z tym, że jeśli w scenariuszu umieścimy porwanie, zaginięcie dziecka na pewno ktoś się tym filmem zainteresuje. Taki zabieg zadziała na odbiorców. A to jest to czego pragną twórcy: reakcji i zainteresowania.
Tak naprawdę w dużej mierze filmowe zaginięcia bardzo różnią się od siebie. Z jednej strony bardzo często na ekranie mamy do czynienia z historiami bardzo zawiłymi. Na przykład w Labiryncie Denisa Villeneuve’a mamy bardzo zawiłe porwanie. Możemy wyszczególnić kilka podobieństw.
Przykładowo w wielu filmach lub książkach, w których dochodzi do zaginięcia dziecka, spotykamy się z motywem porwania lub pedofilii. Porwanie w takim przypadku często ma rozmaite powody. Czasami chodzi o okup lub o coś bardziej nieprawdopodobnego, jak w Mieście zaginionych dzieci w reżyserii Jeana-Pierre’a Jeuneta i Marca Caro.
W dużej mierze filmy nie przedstawiają prostego powodu zaginięcia. To coś dziwnego lub zagmatwanego, powód ma w dużej mierze szokować. Nieczęsto dostajemy łatwą odpowiedź na pytanie, dlaczego ona zniknęła.
Historie zaginięć czasami wiążą się z ucieczką osoby zaginionej jak w Zaginionej dziewczynie czy w Dziewczynie z tatuażem. Oczywiście zdarzają się proste rozwiązania jak w Zaginionym z 2014 czy w Ostatnim domu na zapomnianej ulicy Catriony Ward. W dużej mierze nie chodzi tu o rozwiązanie zagadki, a o całe śledztwo i innych bohaterów.
W innych filmach lub w książkach możemy się spotkać z motywem morderstwa czy handlem ludźmi. Co w dużej części sprawia, że nie czujemy jakoby takie zdarzenie było prawdopodobne. Ponieważ tak naprawdę nie o to chodzi w filmie fabularyzowanym. On ma wywołać emocje, zdziwić, a nawet przerazić. Jednakże, jak to wygląda naprawdę?
Rzeczywistość różni się od filmowej fikcji, o czym wszyscy w dużej mierze wiemy. Nawet często się mawia, że życie to nie film. Jednakże, jeśli chodzi o pewne klisze, to spotykamy się ze stereotypami i wyimaginowanymi oczekiwaniami. Przykładem tego zjawiska jest CSI Effect, w którym chodzi o to, że ludzie oczekują, że w prawdziwym życiu policja będzie stosować tak samo wyszukane metody kryminalistyczne, jak w serialach.
Natomiast wracając do tematu zaginięć to też spotykamy się z pewnymi nieprawdziwymi sądami.
Po pierwsze, w porównaniu do filmów, osobami zaginionymi są też mężczyźni oraz osoby starsze. Statystyki rozkładają się także inaczej. W dużej mierze, jeśli chodzi o zaginięcia mówimy o różnych historiach. Ponieważ mamy do czynienia z prawdziwymi ludźmi a nie wyobraźnią reżysera czy pisarki. I o tym należy pamiętać. Ze względu na to, że rzeczywistość bywa dużo bardziej szara niż jednoznaczna, a nie każda historia jest mrożącą krew w żyłach. Jednak każda rodzina, w której dojdzie do zaginięcia, będzie to przeżywać i potrzebować ogromnego wsparcia.
Autor: Martyna Tokarczyk, wolontariuszka Fundacji Zaginieni
Zdjęcie: unsplash.com