Zjawisko samobójstwa wśród dzieci i młodzieży w Polsce

Jako pierwszy w 1897 roku zjawisko samobójstwa zdefiniował Emile Durkheim, francuski socjolog, filozof i pedagog w swoim dziele Le Suicide.

Według niego: „Samobójstwem nazywa się każdy przypadek śmierci, będący bezpośrednim lub pośrednim wynikiem działania lub zaniechania przejawianego przez ofiarę zdającą sobie sprawę ze skutków tego zachowania”.

Bez względu na motywy samobójstwo jest bezsprzecznie ogromnym nieszczęściem, nie tylko dla osoby, która straciła życie, ale również dla jej rodziny i wszystkich osób z jej bliskiego otoczenia.

Jest też zjawiskiem trudnym, gdyż niejednokrotnie niełatwo jest je przewidzieć. Czynników, które mogą przechylić szalę w stronę życia lub śmierci jest bardzo wiele. W samym 2020 roku w Polsce 107 osób w wieku 13-18 lat odebrało sobie życie. Co szokujące, w statystykach z tego roku widnieje też jedna osoba z grupy wiekowej 7-12 lat.

Należy pamiętać, że do samobójstwa w większości przypadków nie dochodzi nagle.

Brunon Hołyst sugeruje wprowadzenie terminu „zachowanie suicydalne”, przez które należy rozumieć ciąg reakcji, które zostają wyzwolone w człowieku, z chwilą, gdy w jego świadomości samobójstwo pojawia się jako cel. W owym procesie można wyróżnić trzy fazy.

1. Pierwsza faza obejmuje występowanie myśli samobójczych. Osoba, która ma takie myśli, zaczyna o nich mówić publiczne lub też podejmuje działania, które mogą zdradzać planowanie targnięcia się na swoje życie. Nieprawdą jest, że osoba, która stale mówi o chęci popełniania samobójstwa nie zdobędzie się na taki krok. Niezwykle istotne jest, by nigdy nie lekceważyć takiego zachowania, jest ono pierwszym sygnałem ostrzegawczym, że w życiu bliskiej nam osoby dzieje się coś niepokojącego.
2. W fazie drugiej może dojść do próby samobójczej, która jest ostatecznym wołaniem o pomoc. Na szczęście bywa ona nieudana, co daje możliwość udzielenia pomocy osobie, której dotyczy owe zdarzenie.
3. Ostatnia faza to faza samobójstwa dokonanego, to znaczy takiego zamachu samobójczego, który zakończył się zgonem.

Na decyzję młodego człowieka o odebraniu sobie życia ma wpływ wiele czynników, które można podzielić na:

• biologiczne (w tym neurochemiczne);
• chorobowe (psychiczne, somatyczne);
• demograficzne (wiek, płeć, miejsce zamieszkania);
• społeczno-ekonomiczne (sytuacja w rodzinie, szkole czy w grupie rówieśników).

Nie bez znaczenia jest fakt, iż w okresie dorastania jednostka doświadcza wielu przemian biologicznych i psychicznych, z którymi mogą się wiązać różne kryzysy.

W wieku nastoletnim niektóre płaszczyzny życia są dla człowieka szczególnie istotne, należą do nich: rodzina, szkoła, grupa równieśnicza. Potrzeba poczucia akceptacji i zrozumienia jest wtedy szczególnie istotna. Środki masowego przekazu prezentują społeczeństwu obraz ludzi idealnych, atrakcyjnych, odnoszących sukcesy. Pod wpływem tego rodzaju treści w głowach młodych ludzi mogą pojawić się negatywne myśli dotyczące własnej osoby. Rodzi to też wiele pytań, np. „Dlaczego moje życie tak nie wygląda?”, „Co jest ze mną nie tak?”. Dla wielu nastolatków komentarze pod zdjęciami czy filmami, które zamieszczają w sieci stają się wyznacznikiem własnej wartości.

Niejednokrotnie próbę samobójczą poprzedza poczucie wyobcowania i opuszczenia, które dzisiejszy świat w dużej mierze pogłębia.

Wraz z rozwojem technologii więzi między ludźmi coraz częściej tworzone są w sposób wirtualny. Młodzi ludzie są pozbawieni bliskości drugiej osoby. Mimo iż nawiązują pewne relacje czują się samotni. Wirtualna rzeczywistość może stanowić pewnego rodzaju schronienie. W sieci mamy możliwość zaprezentowania się w dowolny, wybrany przez siebie sposób. Postać, która zostanie przez nas wykreowana, nie musi mieć nic wspólnego z tym, jacy jesteśmy na co dzień. Nie należy postrzegać telewizji i internetu jako główną przyczynę niskiej samooceny dzieci i młodzieży, lecz należy zwracać uwagę, na treści, które są tam publikowane. Dorośli powinni mieć na uwadze fakt, iż to właśnie dzieci w wieku szkolnym są najbardziej podatne na wpływy i w szczególności w tym okresie życia powinno się dołożyć wszelkich starań, by budować u najmłodszych pewność siebie i wzmacniać poczucie własnej wartości.

Młodzi ludzie zwykle niechętnie rozmawiają o swoich problemach z osobami starszymi.

Zazwyczaj wybierają na powierników swoich rówieśników, których proszą o dyskrecję. Dlatego niezwykle ważne jest, by od najmłodszych lat edukować dzieci i młodzież na temat samobójstw. Warto podkreślić, iż dom rodzinny, w którym panuje atmosfera miłości i zrozumienia jest pierwszym miejscem, gdzie młody człowiek kształtuje swój charakter i nabywa umiejętność radzenia sobie w trudnych życiowych sytuacjach. W celu zmniejszenia liczby samobójstw w przyszłości należy połączyć działania wielu środowisk, by rozpoznać i jak najszybciej zareagować na zachowania, które zwiastują prawdopodobieństwo wystąpienia próby samobójczej u dzieci i młodzieży.

Nie bój się prosić o pomoc!

Jeśli myślisz, że życie cię przerasta, dopada Cię smutek i poczucie niemocy spróbuj porozmawiać z osobą bliską. Nie wahaj się skorzystać z pomocy specjalistów. Pamiętaj, że są ludzie, którzy pomogą ci znaleźć wyjście z trudnej sytuacji.

116 111 – bezpłatny kryzysowy telefon zaufania przeznaczony dla dzieci i młodzieży.

Źródła:

1. Durkheim E., Samobójstwo. Studium socjologii, przeł. K. Wakar, Warszawa 2011.
2. Statystyki KGP 2020r.
3. Hołyst B., Na granicy życia i śmierci. Studium wiktymologiczne i kryminologiczne, Warszawa 2002.
4. Jankowska K., Samobójstwo dzieci i młodzieży w Polsce a sytuacja w rodzinie. Próba diagnozy, red. Stala J.: Zdrowa i mocna rodzina fundamentem społeczeństwa, Kraków 2019.

Autor: Beata Niezgoda, wolontariuszka w redakcji Fundacji Zaginieni

Zdjęcie: unsplash.com