KRS: 0000870180

Fenotypowanie w sprawach śledczych

We wrześniu tego roku miałam ogromną przyjemność uczestniczyć w Interdyscyplinarnej Konferencji Metod Śledczych w Warszawie. Pośród prelegentów pojawiła się podinspektor Justyna Kowalska, której wystąpienie było dla mnie jednym z tych bardziej zapadających w pamięć. 

Pani Magister opowiadała o sprawie, która ciągnie się nierozwiązana po dziś dzień. O sprawie, którą sama prowadzi. Jedynym śladem genetycznym jaki znaleziono na miejscu zbrodni było nasienie sprawcy, które nie pasowało ani do dostępnej bazy policyjnej, ani do podejrzanych zatrzymanych w trakcie poszukiwań. Reszta czynności śledczych w postaci m.in. gromadzenia zeznań i nagrań z monitoringów doprowadziła zespół w pewnym momencie do martwego punktu. To wtedy padła decyzja o poproszeniu o pomoc zlokalizowanego w stanie Wirginia laboratorium Parabon, zajmującego się tworzeniem profilu złożonego osoby, której to DNA dostarczono.

Z tego miejsca serdecznie dziękuję Pani podinspektor za ogrom wiedzy, pasję i zaangażowanie jakie przekazywała w trakcie swojego wystąpienia, ale również za krótką rozmowę w trakcie przerwy kawowej. Mam olbrzymią nadzieję, że nasze drogi kiedyś jeszcze się skrzyżują.

Park na Zdrowiu

Łódź, 4 grudnia 2020 roku, piątek, godziny wieczorne. Era maseczek COVID-owych trwała w najlepsze. Mijający się ludzie nie rozpoznawali swoich własnych sąsiadów podczas zimowego spaceru największym parkiem w mieście. Pogoda również to utrudniała. Niedawno spadł deszcz i śnieg, okrywając cienką białą warstwą powszechnie rosnące na terenach zielonych wysokie drzewa.

W tym samym czasie 57-letnia Małgorzata W. wraz ze swoim psem przechadzała się ciemnymi uliczkami. Kobieta była nauczycielką w jednej ze szkół podstawowych w Łodzi. Przez swoich znajomych z pracy, przyjaciół i bliskich była opisywana jako ciepła, kochana i empatyczna osoba. 

Jeszcze tego samego dnia na Komendę Wojewódzką Policji w Łodzi wpłynęło podejrzenie o zaginięciu kobiety zgłoszone przez jej męża. Nikt nie spodziewał się, że już o świcie na terenie Parku na Zdrowiu, pod kopułą liści, zostanie znalezione ciało Małgorzaty. W trakcie oględzin ustalono, że zmarła na skutek uduszenia, a cały mord miał podłoże seksualne. Z ciała kobiety część odzieży została zsunięta, znaleziono także ślady biologiczne w postaci nasienia. Jednak z materiałów pozwalających na identyfikację sprawcy to by było na tyle. Fragmenty lateksowych rękawiczek wskazywały, że morderca naprawdę przygotowywał się do ataku…

Na niekorzyść zespołu prowadzącego tą sprawę składało się multum rzeczy. Brak monitoringu w miejscu zbrodni, duża powierzchnia parku, a co za tym idzie to możliwość wejścia do niego od prawie każdej strony, brak świadków, maseczki COVID-owe, wieczorna pora zdarzenia, chłodna pogoda, a przede wszystkim brak jakiegokolwiek dopasowania genetycznego z zebranego nasienia pozwalającego na tak upragniony przełom.

Fenotypowanie

W tradycyjnej kryminalistyce przeważnie mamy do czynienia z tym, że materiał genetyczny wpasowuje się w jakiś spośród tych posiadanych w bazie policyjnej. Wtedy zespół śledczy dobrze wie kogo szukać. Występują też sytuacje, w których już w kręgu wyłonionych podejrzanych prowadzone są analizy i porównania biologiczne. To wtedy trafia się na prawdziwego sprawcę.

Jednak co w momencie, gdy obie metody zawiodły, a śledztwo stanęło w miejscu? Przed takim pytaniem stanął zespół podinspektor Justyny Kowalskiej, prowadzący w dalszym ciągu sprawę Małgorzaty W.

Fenotypowanie jest metodą ujawniania cech fizycznych, przeważnie sprawcy, na podstawie dostarczonych materiałów genetycznych. Pozwala na generowanie tropów śledczych, zawężanie kręgu podejrzanych, a także na identyfikację szczątków. Może generować nowe wskazówki dotyczące danej osoby, nawet jeśli nie zostały one wcześniej zidentyfikowane w bazie danych.

Parabon Nanolabs opracowało system fenotypowania DNA Snapshot Forensic, który dokładnie przewiduje genetyczne pochodzenie, kolor oczu, kolor włosów, kolor skóry, piegi i kształt twarzy u osób z dowolnego pochodzenia etnicznego, nawet u osób o mieszanym pochodzeniu. Wykorzystuje nowoczesną technologię SNP (Single Nucleotide Polymorphism) do odczytywania części genomu, która, w najprostszym tłumaczeniu, faktycznie koduje różnice między ludźmi. Fenotypowanie jako metodę śledczą stosuje samo FBI. Do Polski w dalszym ciągu nie dotarła na taką skalę jaką by się przydało. 

Proces fenotypowania

Aby fenotypowanie doszło do skutku bez większych zakłóceń, potrzebny jest minimum 1 nanogram dwuniciowego, nie zdegradowanego, wyekstrahowanego DNA. Dużo trudnych do przeczytania słów, wiem, dlatego już spieszę z pomocą. 

Z ultra podstawowej wiedzy biologicznej obydwoje wiemy, że DNA jest dwuniciowym związkiem chemicznym zawierającym informacje o tym jak wyglądamy. Z wiadomych zatem przyczyn, do tak poważnych analiz jak tworzenie ilustracji sprawcy przestępstwa, te dwie nici nie mogą być w żaden sposób uszkodzone! Dodatkowo, należy je wyekstrahować – czyli po prostu oddzielić, wyodrębnić od innych substancji. 

Żebyś mógł/mogła lepiej zobaczyć jak bardzo niesamowitym procesem jest fenotypowanie, wyobraź sobie pustynię. 1 nanogram DNA to jak 1 ziarenko piasku na tej pustyni. Jednak dbam o wszystkich czytelników, zatem jeśli taka metafora do Ciebie nie przemawia i jesteś bardziej matematycznym umysłem, proszę:

1 ng = 10⁻⁹ g = 10⁻¹² kg

Wykorzystując dane genomowe z dużych populacji osób o znanych fenotypach, bioinformatycy Parabon stworzyli modele statystyczne dla cech kryminalistycznych. Można je wykorzystać do przewidywania wyglądu fizycznego nieznanych osób na podstawie DNA.

źródło: https://snapshot.parabon-nanolabs.com/phenotyping

W następnej fazie tzw. modelowania naukowcy Parabon łączą wybrany zestaw różnic genomowych w złożone równanie matematyczne dla budowy genetycznej cechy. Dane uzyskane metodą SNP nieznanej osoby można następnie podłączyć do tego równania, aby uzyskać prognozę cechy u tej osoby. Porównując przewidywane przez algorytm wyniki z rzeczywistymi fenotypami, naukowcy Parabon są w stanie nie tylko ukazać ilustrację podejrzanego, ale także wykluczyć wysoce nieprawdopodobne cechy. 

Parabon Nanolabs oferuje darmową konsultację dotyczącą skorzystania z ich usług. Podinspektor Justyna Kowalska opowiadając o swoich doświadczeniach z tym laboratorium nie miała zastrzeżeń. Wspominała, że wszystko było jej bardzo szczegółowo wyjaśniane. Nawet kwestia przesyłki fragmentu DNA z Polski aż do USA, do której miała jedne z większych wątpliwości. Pracownicy laboratorium poinstruowali polskich śledczych jak dokładnie i w prawidłowy sposób zamrozić materiał genetyczny sprawcy. Gdy paczka została wysłana, policyjny zespół był na bieżąco informowany o doręczeniu przesyłki, jakości DNA i postępach, aż do momentu otrzymania raportu.

Raport 

Po jakimś czasie łódzki zespół, czekający z niecierpliwością na wyniki ze Stanów, otrzymał następujący raport. Powszechnie udostępniono go dla społeczeństwa na potrzebę poszukiwań.

źródło: https://uml.lodz.pl/aktualnosci/artykul/tak-moze-wygladac-zabojca-z-parku-na-zdrowiu-portret-powstal-dzieki-dna-id51538/2022/7/1/

W każdym zamówionym u Parabon Nanolabs raporcie z fenotypowania mamy podstawowe informacje o kolorze skóry, oczu i włosów, a także o znakach szczególnych, takich jak piegi. Otrzymujemy oprócz tego prawdopodobną narodowość sprawcy, jak i jego cechy anatomiczne, morfologię twarzy (jej kształt i typ), a dodatkowo analizę różnic między osobami tej samej płci i pochodzenia. Jak widzisz, każda cecha jest pokazywana na pewnym kontinuum. Dzięki temu, pod krzyżykiem można jasno i wyraźnie oddzielić obszary, których nie powinno brać się pod uwagę. Dostarczone DNA mówi więc, że fenotypowo taki zakres cech na pewno nie występuje u badanej osoby. 

źródło: https://snapshot.parabon-nanolabs.com/phenotyping

Możemy otrzymać także analizę na mapie cieplnej, również polegające na porównaniu z osobami z populacji. Barwy ciepłe, głównie czerwone, informują o tym że u danego sprawcy ta część jego twarzy jest szersza i większa. Z drugiej strony kolory zimne, głównie niebieski mówi, że można spodziewać się płytszych obszarów twarzy w tym miejscu.

Warto pamiętać, że czynniki środowiskowe, takie jak uzależnienie od alkoholu czy palenia, blizny, zarost lub fryzury nie są i nie mogą zostać przewidziane przez fenotypowanie. Ciekawostką jednak jest to, że można poprosić Parabon o progresję wiekową danego podejrzanego. Wtedy laboratorium przedstawia możliwy wygląd sprawcy na przestrzeni lat życia, pozwalając w ten sposób uzyskać jeszcze głębszy wgląd śledczym.

Na oficjalnej stronie internetowej amerykańskie laboratorium pokazuje w ilu sprawach pomogło używając swojej technologii fenotypowania. Równocześnie możesz przyjrzeć się, jak bardzo większość prognoz pokazywanych na raportach faktycznie pokrywa się z tym, jak sprawca naprawdę wyglądał w rzeczywistości. Zachęcam także do przeczytania, czego dotyczyła dana sprawa i jak przebiegał proces fenotypowania.

źródło: https://snapshot.parabon-nanolabs.com/phenotyping

Badania naukowe nad genami w świecie przestępstw

Odczytywanie informacji genetycznej z plemników zachodzi nieco inaczej niż w pozostałych komórkach naszego ciała…

Metylacja jest jak “włącznik” i “wyłącznik” danego genu, a oszacowanie wieku na podstawie nasienia jest ogólnie dość trudne. Poziom ekspresji danego genu jest skorelowany z ilością zmetylowanego DNA w sekwencji promotora. Najprościej mówiąc, jest to miejsce w którym zaczyna się odczytywanie informacji genetycznej.

Naukowcy z Europy i Stanów Zjednoczonych piszą w swoim artykule “Recent advances in Forensic DNA Phenotyping of appearance, ancestry and age” o tym, że pierwszy model, opracowany specjalnie do przewidywania wieku na podstawie DNA plemników, osiągnął dokładność średniego błędu 4,2 roku. Test ten przetestowano na próbkach od 12 mężczyzn i 19 próbkach kryminalistycznych, w tym plamach nasienia z gwałtów. Średni błąd w badaniu wynosił 4,8 roku dla próbek od dawców i 5,2 roku dla próbek kryminalistycznych. Ponadto wykazano, że metoda jest w stanie znaleźć DNA w próbkach tak małych jak 5 nanogramów! 

Kolejne badania pracowały nad ulepszonymi metodami przewidywania wieku na podstawie metylacji DNA (włączaniu go) w nasieniu. Odkryto, że analiza 51 specjalnych regionów DNA może przewidzieć wiek ze średnim błędem wynoszącym zaledwie 2,37 roku. Jest to naprawdę duży postęp!

W ramach projektu VISAGE, w którym zebrano dane z różnych badań, opracowano narzędzie do przewidywania wieku na podstawie nasienia, które uwzględnia cztery nowe markery DNA. Markery DNA to takie miejsca, które pozwalają na identyfikację konkretnego genomu danego osobnika, czyli takiej kompletnej informacji genetycznej. Narzędzie to, które osiągnęło średni błąd na poziomie 5,1 roku, zostało zatwierdzone i może być wykorzystywane w dochodzeniach sądowych. Takie badania są bardzo potrzebne. Dowód z nasienia jest jednym z najważniejszych, i czasem jedynym, dowodem wykorzystywania w sprawach o gwałt. A co najważniejsze – dzięki niemu zwykle możliwe jest ustalenie sprawcy. 

Poszukiwania nadal trwają

Morderstwo pani Małgorzaty W. było pierwszą sprawą kryminalną w Polsce, do której użyto fenotypowania genetycznego. Mimo, że śledztwo trwa od ponad 4 lat, na ten moment nie udostępniono żadnych postępów. Bardzo trudno się na to patrzy, mając świadomość, że metoda fenotypowania pozwalała pomóc w rozwiązaniu tak wielu spraw, czasem aż 25-letnich.

Zachęcam Cię do odwiedzenia strony internetowej łódzkiej policji, gdzie zamieszczono i opisano 3 nagrania z kamer monitoringu w pobliżu Parku na Zdrowiu. Wszystkie 3 nagrania przedstawiają mężczyzn, którzy w czasie zbrodni znajdowali się podejrzanie blisko ulic Srebrzyńskiej i Krakowskiej. To właśnie tam znaleziono ciało pani Małgosi. 

źródło: https://lodzka.policja.gov.pl/ld/kryminalne/kto-rozpoznaj/61801,Policja-poszukuje-swiadkow-w-sprawie-zabojstwa.html

Mimo ogromnych starań ze strony policji, do dzisiaj nie udało się zidentyfikować mordercę pani Małgorzaty. Osoby, które rozpoznają osoby z prezentowanych nagrań prosimy o kontakt z Wydziałem Dochodzeniowo-Śledczym KWP w Łodzi przez dostępny całodobowo numer telefonu 47 841 22 57.

Bibliografia:
https://lodzka.policja.gov.pl/ld/kryminalne/kto-rozpoznaj/61801,Policja-poszukuje-swiadkow-w-sprawie-zabojstwa.html
https://snapshot.parabon-nanolabs.com/phenotyping
https://www.fsigenetics.com/article/S1872-4973(23)00045-5/fulltext
Recent advances in Forensic DNA Phenotyping of appearance, ancestry and age
Kayser, Manfred et al. Forensic Science International: Genetics, Volume 65, 102870
https://en.wikipedia.org/wiki/DNA_phenotyping
https://pl.wikipedia.org/wiki/Polimorfizm_pojedynczego_nukleotydu
https://uml.lodz.pl/aktualnosci/artykul/tak-moze-wygladac-zabojca-z-parku-na-zdrowiu-portret-powstal-dzieki-dna-id51538/2022/7/1/

Autorka: Julia Skrzypiec, wolontariuszka Fundacji Zaginieni

Zdjęcie: pixabay.com

Fundacja ZAGINIENI
chevron-down