KRS: 0000870180

Stalking: cienka granica między obsesją a przestępstwem

Stalking, czyli uporczywe nękanie, to zjawisko, które w ostatnich latach zyskało na znaczeniu w kontekście społecznym i prawnym. Choć pojęcie to często kojarzone jest z obsesyjnymi relacjami, może przybierać różne formy, od nękania fizycznego, przez cyberstalking, aż po ściganie czy inwigilowanie ofiary w sposób subtelny, ale równie niebezpieczny. W artykule przyjrzymy się definicji stalkingu, omówimy przepisy prawne, a także podpowiemy, jak można bronić się przed tym zjawiskiem, wykorzystując przykład znanego serialu „You”.

Czym jest stalking?

Stalking to termin używany do określenia uporczywego, często irracjonalnego i niechcianego ścigania, monitorowania lub kontaktowania się z drugą osobą, co wywołuje u niej poczucie zagrożenia, strachu czy niepokoju. Osoba, która staje się celem stalkingu, może doświadczać zarówno fizycznego, jak i psychicznego niepokoju. To długotrwałe nękanie, które wykracza poza granice zwykłych, nawet intensywnych prób kontaktu.

Warto zauważyć, że nie każde niechciane zachowanie może być uznane za stalking. W prawie nie ma jednoznacznej definicji stalkingu, ponieważ każdy przypadek może się różnić w zależności od kontekstu. W polskim prawie stalking znajduje swoje odzwierciedlenie w art. 190a Kodeksu Karnego.

Przepisy prawne dotyczące stalkingu

Zgodnie z art. 190a Kodeksu Karnego: „Kto przez uporczywe nękanie innej osoby, zmusza ją do zmiany swojego zachowania, w szczególności do opuszczenia miejsca zamieszkania, zmiany miejsca pracy, sposobu życia lub życia w stanie strachu, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8”.

Powyższy przepis wskazuje na to, że stalking to nie tylko częste kontaktowanie się z drugą osobą, ale także wpływ na jej życie codzienne, zmieniające sposób funkcjonowania, poczucie bezpieczeństwa czy zagrażające jej psychicznej i fizycznej stabilności. Stalking może przybierać różne formy: od nieustannego pisania wiadomości, telefonów, śledzenia po inwigilowanie za pomocą nowoczesnych technologii (np. śledzenie lokalizacji telefonu, ataki w Internecie).

Ważnym aspektem jest to, że przestępstwo stalkingu może być zgłoszone na każdym etapie, niezależnie od tego, jak długo trwało nękanie. Nawet jeśli nie doszło jeszcze do poważnych konsekwencji w życiu ofiary, jej poczucie zagrożenia samo w sobie wystarcza, by wnieść sprawę do sądu.

Gdzie zaczyna się stalking?

W odróżnieniu od prób kontaktu, które mogą być uznane za normalne w kontekście relacji międzyludzkich, stalking zaczyna się tam, gdzie pojawia się:

  • Powtarzalność działań osoba staje się obiektem nieustannego ścigania przez stalkera, nawet po tym, jak wyraźnie zaznaczyła swoje negatywne nastawienie do takich działań.
  • Zignorowanie granic – stalker ignoruje jasne oznaki, że jego zachowanie jest nieakceptowane (np. brak odpowiedzi na wiadomości, prośby o zaprzestanie kontaktu).
  • Poczucie zagrożenia ofiara zaczyna czuć się zastraszona, zaniepokojona, czy wręcz w niebezpieczeństwie.

Dopiero w momencie, gdy takie zachowanie staje się uporczywe i sprawia, że ofiara nie ma możliwości normalnego funkcjonowania w swoim życiu codziennym, mamy do czynienia ze stalkingiem, który staje się przestępstwem.

Przykład serialu „You”

Serial „You” stał się popularny właśnie z powodu ukazania stalkingu w bardzo intensywny sposób. Główny bohater, Joe Goldberg, przejawia klasyczne cechy stalkera: od obsesyjnej fascynacji, przez naruszanie granic prywatności osoby, którą rzekomo „kocha”, po monitorowanie jej życia, aż do kontrolowania go w sposób manipulacyjny. Chociaż Joe początkowo traktuje swoje zachowanie jako sposób wyrażenia miłości, jego działania stają się coraz bardziej niebezpieczne i przemocowe.

„You” idealnie pokazuje, jak łatwo można przekroczyć granicę między zwykłym zainteresowaniem a obsesją. Choć w serialu są elementy fikcyjne, odzwierciedlają one rzeczywiste mechanizmy stalkingu. Sposób, w jaki Joe wykorzystywał technologie do ścigania swoich ofiar, a także manipulował faktami, by przekonać je do swoich racji, to przykład na to, jak stalking może przyjąć formy cyberstalkingu i psychicznego znęcania się.

Jak się bronić przed stalkingiem?

Obrona przed stalkingiem wymaga zarówno szybkiej reakcji, jak i skutecznego działania na różnych płaszczyznach – od zapobiegania, przez zabezpieczanie dowodów, po wykorzystanie wsparcia prawnego.

Poniżej przedstawiamy kluczowe metody obrony przed stalkerami:

1. Zgłoszenie sprawy na policję

Stalking jest przestępstwem, które powinno być natychmiast zgłaszane na policję. Warto pamiętać, że ofiara nie musi czekać, aż nękanie osiągnie ekstremalny poziom. Nawet drobne niepokojące sygnały, jak nieustanne wiadomości, telefony czy pojawianie się stalkera w miejscach publicznych, mogą stanowić podstawę do zgłoszenia sprawy. Policja może podjąć działania ochronne, takie jak zbieranie dowodów, ostrzeżenia dla stalkera lub, w skrajnych przypadkach, interwencje w formie aresztowania.

2. Zabezpieczenie prywatności

Ważnym krokiem w obronie przed stalkerem jest całkowita kontrola nad prywatnymi informacjami. Warto zatem:

  • Zmienić numery telefonów, e-maile, hasła do mediów społecznościowych.
  • Przejrzeć ustawienia prywatności na portalach społecznościowych i ograniczyć dostęp do informacji osobistych.
  • Unikać publikowania lokalizacji lub zdjęć, które mogą ujawniać naszą obecność w danym miejscu.
  • Stosować programy ochrony prywatności, takie jak VPN czy szyfrowanie danych.

3. Dokumentowanie dowodów

Stalking często ma charakter ciągły i może przejawiać się w różnych formach: od telefonów, wiadomości tekstowych, po śledzenie w Internecie. Ważne jest, by skrupulatnie dokumentować każdy incydent. Powinna to być lista wszystkich zdarzeń: daty, godziny, treść wiadomości, zdjęcia, nagrania audio lub wideo, a także świadkowie zdarzeń. Takie dowody są kluczowe w procesie sądowym.

4. Skorzystanie z pomocy prawnej

Złożenie pozwu cywilnego o zaprzestanie nękania (tzw. nakaz zaprzestania nękania) może pomóc w uzyskaniu ochrony prawnej. Warto skonsultować się z prawnikiem, który pomoże ocenić sytuację, przygotować odpowiednie dokumenty oraz pokierować w procesie sądowym.

5. Uzyskanie ochrony cywilnej

W sytuacji, gdy stalker stanowi realne zagrożenie dla ofiary, można starać się o zastosowanie środków ochrony prawnej, takich jak zakaz zbliżania się lub zakaz kontaktu. Taki zakaz może zostać nałożony przez sąd na podstawie wniosku ofiary.

6. Wsparcie emocjonalne i psychiczne

Stalking jest nie tylko zagrożeniem fizycznym, ale również dużym stresem emocjonalnym dla ofiary. Wsparcie bliskich osób, psychologa czy terapeuty jest niezbędne w radzeniu sobie z poczuciem zagrożenia i lękiem. Warto również wziąć pod uwagę grupy wsparcia, które oferują pomoc w sytuacjach związanych z nękaniem.

7. Zmiana codziennych rutyn i stylu życia

W przypadku stalkingu, który przyjmuje formę fizycznego ścigania, pomocne może być zmienianie codziennej rutyny. To obejmuje zmianę tras do pracy, szkoły, unikanie chodzenia w samotności, a także wybór nowych miejsc do spędzania czasu. W skrajnych przypadkach, pomocne może być również zastosowanie ochrony fizycznej, np. poprzez wynajęcie ochrony.

Wnioski

Stalking jest poważnym zagrożeniem dla bezpieczeństwa psychicznego i fizycznego ofiary. Choć początkowo może wydawać się niegroźny lub wręcz romantyzowany, w rzeczywistości stalking często prowadzi do trwałych konsekwencji emocjonalnych i psychicznych. Ofiary stalkingu mogą doświadczać lęku, depresji, a nawet fobii społecznych. W ekstremalnych przypadkach, stalking może prowadzić do tragicznych wydarzeń, w tym przemocy fizycznej.

Wczesna reakcja jest kluczowa. Ważnym elementem obrony jest szybkie zgłoszenie stalkingowego zachowania. Zgłoszenie na policję, zmiana ustawień prywatności, dokumentowanie zdarzeń – te kroki mogą zapobiec eskalacji sytuacji. Im wcześniej zareagujemy, tym większe szanse na skuteczne przerwanie nękania i uzyskanie ochrony prawnej.

Znajomość przepisów prawnych i korzystanie z pomocy prawnej stanowi istotną część obrony. W Polsce stalking traktowany jest jako przestępstwo, a ofiary mogą liczyć na pomoc policji oraz wsparcie sądu w zakresie ochrony. Prawo daje możliwość zastosowania środków ochrony cywilnej, jak zakaz zbliżania się, czy zakaz kontaktu. Ofiary mogą także dochodzić swoich praw poprzez wnioski cywilne, jak nakaz zaprzestania nękania.

Autorka: Oliwia Sztogryn; wolontariuszka Fundacji Zaginieni

Zdjęcie: unsplash.com

Bibliografia:

  1. Aspers, P., & Corte, U. (2019). What is a good case study? The Qualitative Report, 24(6), 1028–1047.
  2. Dziewulska, E. (2020). Psychologia kryminalna. Wydawnictwo Naukowe PWN.
  3. Kordasiewicz, K. (2018). Stalking: Zjawisko, mechanizmy, procedury. Wydawnictwo Psychoskok.
  4. Kozłowski, M. (2019). Cyberstalking – nowe oblicze przestępczości. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
  5. Ławniczak, R. (2017). Przestępstwa przeciwko wolności i bezpieczeństwu człowieka. Wydawnictwo Wolters Kluwer.
  6. Polański, M. (2021). Prawo karne w praktyce: komentarz do Kodeksu karnego. Wydawnictwo C.H. Beck.
  7. Smith, C., & Stewart, D. (2021). Understanding stalking and its victims. Springer.
Fundacja ZAGINIENI
chevron-down